Temat sesji społecznej został sformułowany w odpowiedzi na zapotrzebowanie ze strony osób zarządzających organizacjami pozarządowymi, którzy wyrażali chęć poszerzenia wiedzy na temat korzystania przez ich fundacje i stowarzyszenia z lokali użyczanych nieodpłatnie na cele działalności statutowej. Ekspertką prezentującą tematykę była pani dr Agata Błaszczyk, doradca podatkowy. Spotkanie odbyło się 23 maja 2022 r. w formie zdalnej (online).

Temat sesji społecznej został sformułowany w odpowiedzi na zapotrzebowanie ze strony osób zarządzających organizacjami pozarządowymi, którzy wyrażali chęć poszerzenia wiedzy na temat korzystania przez ich fundacje i stowarzyszenia z lokali użyczanych nieodpłatnie na cele działalności statutowej. Częstą praktyką jest udostępnianie prywatnych mieszkań przez członków zarządu jako siedziby dla organizacji.

Na wstępie spotkania dr Agata Błaszczyk zwróciła uwagę, że trzy podstawowe rodzaje umów, które mogą mieć zastosowanie w przypadku korzystania przez organizacje pozarządowe zarówno z lokali jak i innych nieruchomości czy ogólnie rzeczy, są opisane w Kodeksie Postępowania Cywilnego. Są to:

1. Użyczenie – czyli oddanie nieodpłatne do używania;
2. Najem – odpłatny, gdy umówiony jest czynsz za korzystanie;
3. Dzierżawa – podobna do najmu, ale uprawnia do pobierania pożytków czyli czerpania korzyści z korzystania z lokalu czy innej rzeczy.
   Są to umowy nazwane, które zostały uregulowane przepisami KPC, aczkolwiek możliwe jest też zawierane innych umów – w granicach prawa. Podczas spotkania zostały omówione te podstawowe rodzaje umów. Przy czym priorytetowo traktowane były zagadnienia dotyczące umowy użyczenia, ponieważ z tą formą mamy najczęściej do czynienia w przypadku udostępniania lokalu na siedzibę organizacji w mieszkaniu prywatnym, należącym do członka zarządu.

Kluczowe wnioski i ustalenia ze spotkania:

UŻYCZENIE

• Zawarcie umowy użyczenia nie jest wymagane w formie pisemnej; dość często stosowana w takiej sytuacji umowa ustna również jest dopuszczalna, niemniej ze względów dowodowych lepiej zawrzeć umowę pisemną.
• Użyczenie zgodnie z przepisami KPC obliguje biorącego do używania do korzystania z rzeczy zgodnie z przeznaczeniem oraz zwrócenia jej właścicielowi w stanie niepogorszonym. W umowie użyczenia strony powinny określić zakres obowiązków obu stron, w tym kwestię ponoszenia nakładów związanych z bieżącymi naprawami czy remontami.
• Użyczenie nie oznacza, że organizacja korzystająca z lokalu nie ponosi żadnych kosztów. W umowie użyczenia powinno zostać uregulowane, jakie koszty eksploatacyjne ponosi organizacja w związku z korzystaniem z lokalu, np. ogrzewanie, energia elektryczna, koszty sprzątania.
• Użyczenie lokalu po stronie właściciela (oddającego do używania) nie rodzi skutków podatkowych, bez względu na to, czy lokal zostanie udostępniony na cele statutowe czy cele działalności gospodarczej prowadzonej przez organizację.
• Po stronie organizacji korzystającej z darmowego lokalu powstanie przychód, którego wartość należy oszacować do celów podatkowych. Szacowania wartości rzeczy użyczonej nieodpłatnie należy dokonać zgodnie z art. 12 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
• Przychód ten nie będzie miał odzwierciedlenia w sprawozdaniu finansowym, ponieważ nie księguje się go w ewidencji bilansowej. Możliwe jest np. utworzenie dodatkowego konta pozabilansowego albo arkusza kalkulacyjnego, w którym notowana będzie wartość przychodu powstającego co miesiąc w związku z użyczeniem lokalu. Przychód ten powinien również zostać uwzględniony w rocznym zeznaniu podatkowym (CIT-8) składanym do urzędu skarbowego.
• Od wartości przychodu powstałego w wyniku korzystania z lokalu użyczonego należy obliczyć podatek dochodowy. Możliwe jest jednak skorzystanie ze zwolnień na podstawie art. 17 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Jeżeli organizacja wykorzystuje lokal na cele określone w art. 17 ust. 1 pkt 4 (m.in. działalność oświatowa, naukowa, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu) to może skorzystać ze zwolnienia i nie powstanie obowiązek zapłaty podatku. Podstawą zwolnienia, o ile organizacja posiada status OPP, może być też przepis art. 17 ust. 1 pkt 6c przywołanej ustawy.
• W opinii ekspertki, powyższe wskazówki należy uwzględnić nie tylko wtedy, gdy organizacja korzysta z lokalu w sposób stały, ale też okazjonalny lub cykliczny, np. gdy organizuje imprezy dla lokalnej społeczności w użyczonej świetlicy wiejskiej.

NAJEM

• Inaczej kształtuje się sytuacja podatkowa w przypadku najmu lokalu, czyli określenia w umowie obowiązku płacenia przez korzystającego czynszu (przy czym czynsz nie musi być wyrażony w formie pieniężnej).
• Najem powoduje, że po stronie właściciela powstaje dochód, zaś po stronie najemcy – koszt uzyskania przychodu.
• Zasadniczo jeżeli właścicielem lokalu jest osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej, dochód traktowany jest jako prywatny i może być opodatkowany na zasadach ogólnych lub ryczałt 8,5% (od 2023 r. będzie możliwość rozliczenia tylko ryczałtowego). Nie ma obowiązku składania miesięcznych zeznań podatkowych, rozliczenie najmu prywatnego następuje wraz ze złożeniem zeznania rocznego (Pit-28 lub Pit-36). Jednak zaliczki na podatek dochodowy należy odprowadzać co miesiąc.

Najem może wydawać się dla organizacji pozarządowej bardziej „bezpieczną” i przejrzystą formą korzystania z lokalu. Trzeba jednak pamiętać, że przychodem organizacji jest nie tylko wartość rzeczy otrzymanych nieodpłatnie, ale też częściowo odpłatnie. Jeśli właściciel lokalu umówi się z organizacją na wynajmowanie np. pokoju na prowadzenie biura za bardzo korzystną, preferencyjną stawkę (za przysłowiową złotówkę), wtedy różnica pomiędzy płaconym czynszem a wartością rynkową, którą organizacja powinna zapłacić, gdyby wynajmowała na normalnych warunkach, może zostać uznana przez organy podatkowe za przychód, który powinien zostać opodatkowany (na warunkach jak przy użyczeniu).

Jednocześnie w trakcie dyskusji przedstawiciele organizacji pozarządowych zwracali uwagę, że przepisy podatkowe (i ogólnie przepisy prawa) są bardzo skomplikowane, utrudniają a nawet nierzadko zniechęcają do prowadzenia działalności w fundacjach i stowarzyszeniach. Kwestionowane jest również wybiórcze wskazanie przez ustawodawcę rodzajów działalności, które mogą korzystać ze zwolnienia na gruncie art. 17 ust. 1 ustawy o PDOP. Dużym uproszczeniem byłoby zwolnienie z podatku dochodów przeznaczanych przez organizacje pozarządowe wszystkich sfer działalności pożytku publicznego wymienionych w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Projekt realizowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy EOG